Inteligentne formy życia pozaziemskiego do tej pory nie ujawniły swojej obecności we Wszechświecie. Jednakże, obcy są wśród nas i ich bliskość uwidacznia się w różnych aspektach ludzkiego życia, mowa o obcych gatunkach roślin, grzybów i zwierząt.
Gatunek obcy to organizm przebywający poza swoim naturalnym zasięgiem występowania. Rozszerzanie i zmniejszanie się zasięgu gatunku w czasie jest naturalne. Większość gatunków obcych dla danego obszaru nie stanowi zagrożenia dla rodzimej flory, fungi i fauny. Organizmy przybywające na nowe terytoria adaptują się lub wymierają. Rodzime gatunki danego terenu wypierają część z gatunków obcych, poprzez konkurencję. Istnieją jednak takie gatunki obce, które mają większe zdolności konkurencyjne i stają się zagrożeniem dla gatunków rodzimych. Mowa o gatunkach inwazyjnych, czyli organizmach obcych i doskonale radzących sobie w nowych warunkach środowiska. Inwazyjne powiększanie swojego zasięgu przez taki gatunek nazywamy ekspansją.
Gatunek inwazyjny charakteryzuje się szybkim wzrostem i produkcją wielu pokoleń potomnych (w przypadku roślin produkcja dużej ilości nasion, w przypadku zwierząt składanie wielu jaj, wydalanie potomstwa w dużej ilości). Gatunek taki często rozmnaża się płciowo i bezpłciowo, co pozwala na szybsze rozprzestrzenianie się na nowe obszary. Problem gatunków inwazyjnych stale narasta, zwłaszcza w dobie szybkiego przemieszczania się ludzi po świecie. Wraz z nami przemieszczają się różnymi drogami setki mikroorganizmów, a także roślin i zwierząt. Inwazyjność w świecie przyrody przyczynia się do wymierania gatunków i tym samym do spadku różnorodności biologicznej.
Na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich również występują problemy związane z gatunkami inwazyjnymi. Obszary Parku pozostawione są w gospodarczym wykorzystaniu, więc wiele obcych dla naszej flory roślin wydostaje się z domowych ogródków i rozprzestrzenia. Przykładem takiej rośliny jest naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.), jej ozdobne kwiaty sprawiają, że ludzie chętnie ją sadzą. Inwazyjne rośliny stanowiące istotny problem na terenie Parku to: nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.), klon jesionolistny (Acer negundo L.), niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora DC.), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia L.), sumak octowiec (Rhus typhina L.), rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica Houtt.). Wszystkie te rośliny powodują homogenizację (inaczej makdonaldyzację) flory, tzn. wypierają lokalnie występujące gatunki roślin, zastępując je.
Wśród zwierząt w Parku rozprzestrzenia się inwazyjnie biedronka azjatycka (Harmonia axyridis Pallas) i wypiera naszą rodzimą biedronkę siedmiokropkę (Coccinella septempunctata L.). Częściej odnotowuje się ukąszenia ludzi przez tą inwazyjną biedronkę niż przez inne występujące w Polsce biedronki. Walka z nią nastręcza wielu problemów, nie można wobec niej stosować insektycydów, ponieważ szkodziłyby one również innym owadom. Kolejnym groźnym i inwazyjnym zwierzęciem w PKWŁ jest rak amerykański (Orconectes limosus Rafinesque). Rozprzestrzenia się on w rzekach i stawach Parku wypierając rodzime raki. Sprowadzony został do Europy z Ameryki Północnej z powodu odporności na chorobę raków (racza dżuma), okazało się jednak, że pomimo odporności jest on nosicielem tej choroby.
Grzyby to kolejna grupa organizmów, której przedstawiciele rozprzestrzeniają się na duże odległości. Na obszarze PKWŁ występuje obcy gatunek - mądziak malinowy (Mutinus ravenelii (Berk. & M.A. Curtis) E. Fisch). Jest saprotrofem, rozwija się głównie w siedliskach antropogenicznych, w parkach i ogrodach, często również w zaśmieconych zaroślach i lasach. Nie tylko organizmy widoczne gołym okiem, jak rośliny, zwierzęta i grzyby wielkoowocnikowe są gatunkami inwazyjnymi. Niepozorne mikroorganizmy również stanowią duże niebezpieczeństwo dla rodzimej przyrody. Szczególnie groźne są organizmy patogeniczne i pasożytujące na roślinach, zwierzętach i niekiedy na grzybach. W Parku ekspansywnie rozprzestrzeniła się choroba dębów (mączniak prawdziwy dębu) wywoływana przez grzyba Erysiphe alphitoides (Griffon & Maubl.) U. Braun & S. Takam. Został on zawleczony do Europy z Ameryki Północnej. Jest groźnym pasożytem dębów, niszczy siewki i powoduje osłabienie dorosłych drzew, może również prowadzić do ich zamierania.
Organizmy inwazyjne mają nieodwracalny wpływ na środowisko. Roczne koszty w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Południowej Afryce, Wielkiej Brytanii, Indiach oraz Australii związane ze spowodowanymi przez nie przekształceniami w środowisku wyceniono na ok. 100 miliardów dolarów amerykańskich. Gatunki obce i inwazyjne towarzyszą człowiekowi i to on jest głównie odpowiedzialnych za ich rozprzestrzenianie w przyrodzie. Wobec powyższego, za ważne i pilne w działaniach prowadzonych przez różne instytucje należy uznać edukację społeczeństwa w tym zakresie.
Tekst i zdjęcia: Sebastian Piskorski
